Ոչ թե դուխով, այլ խելքով

Հեղափոխության ու հակահեղափոխության հետ մտանք ամառ: Գարնանային իրադարձությունների ամփոփման համար, ամենայն հավանականությամբ, պետք է աշուն հասնել, և միայն ձմռանը հնարավոր կլինի հասկանալ` ի՞նչ տվեց ու ի՞նչ տարավ 2018-ը: Հուսանք, որ Հայաստանը 2019 կմտնի անցումային շրջանն ավարտած, ներքին ու արտաքին քաղաքականության ուղղությունները որոշակիացրած, զարգացման շանսերն ու միտումները պարզած: Քաղաքական փոփոխությունների շրջանն ավարտած ու բնականոն կյանքի իրավունքով: Թեպետ ընթացիկ իրադարձությունները այս ցանկությունների համար քիչ տեղ են թողնում: Օրինաչափ է, որ բոլորը փոփոխություններ են ուզում, այլապես չէր լինի` ինչ եղավ, բայց ժամանակն է, որ «Դուխով» կարգախոսին փոխարինի «Խելքով» կարգախոսը:

Քաղաքագիտական որևէ հասկացություն այսօր Հայաստանում չի գործում: Ստեղծվել է անոմալ վիճակ։ Թեպետ Հրայր Թովմասյանը պնդում է, որ նոր Սահմանադրությունը նորմալ գործառնում է, Հայաստանում սահմանադրական ճգնաժամ չկա, ճգնաժամը ակնհայտ է հենց խորհրդարանում, որտեղ քաղաքական մեծամասնությունն ընդդիմություն է և բավարար ձայներ ունի իշխանության օրենսդրական նախաձեռնություններին «ոչ» ասելու ու ցանկացած պահի քաղաքական անկայունության հեղինակ դառնալու համար: Սահմանադրությունը` Սահմանադրություն, գլխավոր խնդիրը 2017-ի ԱԺ ընտրությունների արդյունքներն են, որ բացարձակ մեծամասնություն գրանցեցին ՀՀԿ-ի ակտիվում, թեպետ ՀՀԿ-ն չուներ ու չունի ընտրողների բացարձակ մեծամասնության աջակցությունը: Խորհրդարանական կառավարում ունեցող երկրներում ընտրություններից հետո սովորաբար ձևավորվում են կոալիցիոն կառավարություններ` ամենից շատ ձայներ հավաքած և գաղափարապես համամիտ ուժերից, եթե չկա գաղափարական համաձայնություն և կոալիցիա չի ձևավորվում, նշանակվում են նոր ընտրություններ: Սահմանադրությունը աշխատում է մեկ դեպքում` երբ ընտրությունների արդյունքները համարժեք են հասարակական տրամադրություններին ու քաղաքական ուժերը կասկածի տակ չեն դնում: Հարցերի հարցը Հայաստանում ընտրություններն են: 2017-ի ԱԺ ընտրությունների արդյունքները ստեղծեցին 2018-ի թավշյա անվանված, բայց դեռ կիսատ իշխանափոխությունը: Նման երկիշխանության պայմաններում ոչ մի կողմի ձեռքբերումները հաստատուն չեն:

Երեկ ու այսօր Նիկոլ Փաշինյանն ունի ժողովրդի մեծամասնության աջակցությունը, բայց աջակցությունը մեկ և ընդմիշտ տրված ընծա չէ` անձնական օգտագործման համար: Կառավարության գործունեությունից է կախված աջակցության աստիճանը և տևականությունը: Արդեն ակնհայտ է, որ Նիկոլ Փաշինյանի թիմում հավաքված երիտհեղափոխականները համերաշխ ու ներդաշնակ չեն գործում իրենց նպատակներին ու հայտարարություններին: Կա երկու տարբերակ` կամ նրանք համարում են, որ բավարար չափով խելացի են ու իրավասու որոշումներ ընդունելու և իրականացնելու համար` առանց վարչապետին տեղեկացնելու ու նրա համաձայնությունը ստանալու, կամ նրան չեն լսում: Երկու դեպքն էլ անթույլատրելի է, երբ գործ ունես պետության հետ: Իշխանության դեմ պայքարը չի կարելի շփոթել պետության դեմ քայլերի հետ: Պետության հետ խաղեր չես տա փողոցային պայքարի մեթոդներով: Ի վերջո` դա կարող է վերաճել համաժողովրդական հակադարձ շարժման: Հանրային վստահությունը միակ կապիտալն է, որ այսօր ունի Նիկոլ Փաշինյանը: Այդ կապիտալի վատնումը վերաճելու է ՀՀԿ-ի իշխանության վերադարձի կամ քաոսի: Ցանկացած պահի ՀՀԿ-ն կարող է սահմանադրական ճգնաժամ ստեղծել երկրում ու հասնել կառավարության հրաժարականի: Թեկուզ մեկ տարի անց` ԱԺ մեծամասնությունը հնարավորություն ունի անվստահություն հայտնելու կառավարությանը:
ՀՀԿ խմբակցության փլուզումը և փոքրամասնություն դառնալը հավանական են, և ընդունում է նույնիսկ խմբակցության ղեկավար Վահրամ Բաղդասարյանը:

Նրանք չեն պառակտվում ոչ այն պատճառով, որ գաղափարապես սերտ ու մարդկայնորեն համերաշխ են, պարզապես գնալու տեղ չկա` փոքր կուսակցություններ մտնելն անհեռանկար է, ԲՀԿ-ն պայմաններ կդնի ու ոչ բոլորին կընդունի` յուրայինների ձեռքը կրակն ընկած: Սամվել Ալեքսանյանի օրինակը ցույց է տալիս, որ ՀՀԿ-ն չափազանց խոցելի է գործարար հատվածով, որ տնտեսական անձեռնմխելիությունը կորցրել է և հայտնվել օրենքի դեմ հանդիման, բայց նրանց համատարած ԱԱԾ-ին հանձնելը քանդելու է տնտեսությունը, և նրանք դա հիանալի գիտեն ու կօգտագործեն: Պայքարը պետք է լինի ոչ թե անձերի, այլ երևույթի դեմ` ստեղծելով պայմաններ, որտեղ կոռուպցիան, հովանավորչությունն ու գանձագողությունը ձեռնտու չլինեն, իսկ դա ժամանակ է պահանջում:

Հնին վերադարձը իսպառ բացառելով հանդերձ` նորի ձախողումը սպառնալիք է ազգային անվտանգությանն ու պետականությանը: Բայց այդ զգացողությունն ու ընկալումը, կարծես, քչերն ունեն: Գիտակցությունը` առավել ևս: Այլապես չէր ստացվի մայիսի 28-ի կազուսը: Սարդարապատում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը գեղեցիկ ելույթ է ունենում, որ Առաջին հանրապետության 100-ամյակին «Հայ ժողովուրդն ապրում է իր քաղաքացիական պատմության ամենափառապանծ էջը», վստահեցնում է, որ «ՀՀ հաղթական քաղաքացին այլևս երբեք թույլ չի տա պետականության կամ քաղաքացիության կորուստ, ինքնիշխանության և իրավունքի կորուստ, հավատի և լավատեսության կորուստ: ՀՀ-ն Երկիր մոլորակի վրա պետք է գոյություն ունենա հավիտյան, Հայաստանի դրոշը պետք է հավիտյան ծածանվի՝ խորհրդանշելով մեր ոգին ու հպարտությունը, մեր ազատությունն ու ինքնիշխանությունը», իսկ տոնակատարության հաղթական ու ինքնիշխան կազմակերպիչները նրան են հրամցնում տոնական ծրագիր, որտեղ ինքնիշխանության դրսևորումները խոշորացույցով էլ չես գտնի: Հարցը միայն ռուսական երգերը չեն, հարցը տոնի բովանդակությունն է, որ հակասության մեջ է մտնում պետության ղեկավարի խոսքի հետ: Եզրակացնել, թե ինչ-որ մեկը ինչ-որ բան չի հասկացել` մայիսի 28-ը մայիսի 9-ի հետ շփոթելով, ոչինչ չի նշանակում: Կամ վկայում է, որ նոր իշխանությունը պատրաստ չէ իր գաղափարներին ու նպատակներին համահունչ պետական միջոցառումներ կազմակերպելուն: Այլապես հոդաբաշխ բացատրություն չունի ԱԺ նախագահի ու փոխնախագահների, ՀՀԿ-ի, ՀՅԴ-ի բացակայությունը Սարդարապատում: Նման մակարդակի միջոցառումներում չեն կարող «թյուրիմացություններ» լինել, իսկ եթե լինում են, կամ միտումնավոր են, կամ պետք է համարժեք գնահատական ստանան: Վարկածը, որ այդկերպ հեղափոխությունը իր վերաբերմունքն է արտահայտում ՀՀԿ-ի ու ԱԺ-ի նկատմամբ, չափազանց ճղճիմ է` սիրո ու համերաշխության հեղափոխության ավանդույթների համադրությամբ, բազում այլ տարբերակներ կան` նույնքան հրապարակային: Այլապես կասկածի տակ է առնվում Նիկոլ Փաշինյանի նախահեղափոխական հայտարարությունը, որ վենդետաներ չեն լինելու: Վենդետան մարդուն հրապարակավ կախաղան հանելը կամ թիկունքից կրակելը չէ: Դա ոչ թե փորձի պակաս է, այլ խելքի: Սա կոշտ ազդանշան է, որ Հայաստանը կարող է ձախողել միջազգային միջոցառումների կազմակերպումը ևս:

ՀՀԿ-ն պետք չէ շփոթել պետության հետ նույնիսկ այն պարագայում, երբ իր բազմամյա կառավարման ընթացքում հասցրել է սերտաճել պետության հետ: Համակարգը փոխելու մտադրությունը այս ընթացքում ստանում է նույնքան ձևախեղված դրսևորումներ, որքան եղել է ՀՀԿ-ի կառավարման ժամանակ: Այո, դպրոցների ու բուհերի քաղաքականացումը սխալ է: Եվ ուսուցիչները, և ուսանողները երկրի քաղաքական կյանքին մասնակցության բոլոր իրավունքներն ունեն` անհնար է որևէ մեկին արգելել կուսակցության անդամ լինել կամ քաղաքական հայացքներ ունենալ, բայց ոչ աշխատավայրում քաղաքական գործունեություն ծավալել և պաշտոնը օգտագործել կուսակցության հարցերի լուծման նպատակով: Դա յուրաքանչյուրի անձնական գործն է` նրա համոզմունքների ու նախընտրությունների: Տասնամյակներով դպրոցների տնօրեններն ու բուհերի ռեկտորները պարտադիր ՀՀԿ-ականներ են եղել` սակավ բացառություններով: Այլապես պաշտոն չէին ստանա: Բայց դա դեռ չի նշանակում, որ հիմա բոլորին պետք է պաշտոնանկել ՀՀԿ-ին պատկանելության սկզբունքով` անտեսելով, որ նրանք մասնագետ են, ունեն որոշակի հմտություններ ու գիտելիքներ: Ինչո՞վ է լցվելու այդ վակուումը, եթե հրաժարականների տրենդը շարունակվի: ԵՊՀ ռեկտոր Արամ Սիմոնյանի օրինակը ամենացայտուն ապացույցն է: Անկախ` ով ինչպես է վերաբերվում Արամ Սիմոնյանին, ԵՊՀ ռեկտորի պաշտոնանկությունը մոտ 100 ուսանողների, երբ ԵՊՀ-ն ունի 17000 ուսանող, պահանջով, մեղմ ասած, տեղին չէ:

«ԵՊՀ տոտալ ռեստարտ» ակցիայի կազմակերպիչները պահանջում են Արամ Սիմոնյանի հրաժարականը, բուհի հոգաբարձուների խորհրդի լուծարումը, ֆինանսական աուդիտ, ուսխորհրդի և արհմիության գործունեության ժամանակավոր կասեցում: Ընդունեք, որ դա ոչ թե իրավական, այլ քաղաքական պահանջ է: Ինչու՞: Որովհետև հեղափոխությունից առաջ Արամ Սիմոնյանի աշխատասենյակի դռները փա՞կ էին պետհամալսարան մտած Նիկոլ Փաշինյանի առաջ, Հանրային ռադիոյի տնօրեն Մարկ Գրիգորյանի հրաժարականը ինչու՞ ոչ ոք չի պահանջում` նա էլ Նիկոլ Փաշինյանին ուղիղ եթեր չտվեց: Հեղափոխական էնտուզիազմը չի կարող գերակայել օրինականությանը: Կան տարրական պատշաճություն ու մարդկային օրինավորություն: Ռեկտորին սրտի տագնապով հիվանդանոց հասցնելով` ի՞նչ խնդիր է լուծվում: Միանգամայն իրավացի է ԵՊՀ-ն, երբ հայտարարում է, որ համալսարանը քաղաքական ճնշումների է ենթարկվում, այլապես ի՞նչ գործ ունեին ցուցարար ուսանողների հետ ՀՀ առաջին փոխվարչապետի գրասենյակի ղեկավար Վահան Կոստանյանն ու մամուլի խոսնակ Կարպիս Փաշոյանը: Արամ Սիմոնյանի` Նորք-Մարաշի սրտաբանական կենտրոնում հայտնվելուց հետո ցուցարարները դադարեցրին բողոքի ակցիաները, ի՞նչ է լինելու, երբ նա վերադառնա: Նկատի առեք` քննությունների շրջանում: Համալսարանը սովորելու ու կրթություն ստանալու համա՞ր է, թե՞ նոր քաղաքականությունը համակարգում պրոյեկտելու: Եվ ո՞րն է այդ քաղաքականությունը` բոլորն զբաղվում են քաղաքականությա՞մբ: Իսկ ո՞վ է աշխատելու, ո՞վ է սովորելու: Եվ ընդհանրապես` ու՞մ է ձեռնտու տոտալ քաղաքականացումը: Չկա՞ վտանգ, որ ինչ-որ պահից Նիկոլ Փաշինյանը չի կարողանա վերահսկել իրավիճակը ոչ միայն սեփական թիմում, այլև երկրում: Առավել ևս, որ ունի ՀՀԿ-ի պես բոլոր կառույցներին սերտաճած ու նահանջի տեղ չունեցող ընդդիմություն: Ոչ մի հեղափոխություն առանց վենդետայի չի եղել, դա պատմություն է, որ հնարավոր չէ բեկանել, բայց չի նշանակում, որ օրինաչափություն է: Կմնա՞ Արամ Սիմոնյանը ԵՊՀ ռեկտոր, թե՞ կամավոր հրաժարական կտա կամ կհեռանա ցուցարարների ճնշմամբ` բուն հարցը չէ, հարցը մթնոլորտն է` հրաժարականների համաճարակի տարածման դեպքում պետությունը կորցնելու է կառավարումը: Առավել ևս, որ իշխանության են գալիս լավագույն մտադրություններ ունեցող, ոչ միայն անփորձ, այլև իրենց վստահված ոլորտներից անտեղյակ մարդիկ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ.Գ. Սխալ է նախարարությունները բաժանել կարևորի ու ոչ այնքան կարևորի` արտաքին գործերի, պաշտպանության, էկոնոմիկայի ու ֆինանսների չափ կարևոր են առողջապահությունն ու կրթությունը, մշակույթն ու սպորտը: Բոլորի հաջողությունն է երաշխավորում ընդհանուր հաջողությունը` սա աքսիոմ է, որ մեր դեպքում թեորեմ է դառնում: Իսկ ապացույցներ չկան: Ինչպես չկա ժամանակ: Արտահերթ ընտրություններից առաջ մթնոլորտի ու կենսամակարդակի տեսանելի փոփոխություն է պետք: Այլ շահագրգռություններ չունեցող ընտրողն անկանխատեսելի է իր գնահատականներում: Եվ արդեն ժամանակն է արտահերթ ընտրությունների ժամկետների մեջ որոշակիություն մտցնել, որ բազում հարցականներ ու շահարկումներ կհանի: Դուխով քայլերից հետո գալիս է խելքով քայլերի հերթը:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ